Con người thường nghĩ gì về sa mạc Sahara? Phải chăng là 3,6 triệu dặm cát trải dài từ Biển Đỏ ở Ai Cập đến Đại Tây Dương ở Maroc?
Nghệ thuật Hang động Lascaux ở Pháp. (Ảnh: The Collector).
Có lẽ, bởi vì ngày nay 96% diện tích Ai Cập là sa mạc. Nhưng vùng đất này không phải lúc nào cũng khô hạn và cằn cỗi như thế.
Trong quá khứ, sa mạc Sahara từng đầy ắp sự sống. Biến đổi khí hậu có vẻ là một điều mới mẻ. Tuy nhiên, ghi chép địa chất và nghệ thuật Ai Cập thời tiền sử đã cho con người thấy rằng, một sự thay đổi khí hậu là không thể tránh khỏi và thường không liên quan đến các hoạt động hiện đại của con người.
Biến đổi khí hậu và nghệ thuật trên đá Ai Cập thời tiền sử
Có lẽ nghệ thuật trên đá nổi tiếng nhất là những bức tranh được tìm thấy trong các hang động ở Lascaux, Pháp. Nhưng các khu vực khô cằn ở Bắc Phi và đặc biệt là Ai Cập, cũng là quê hương của nghệ thuật đá hàng nghìn năm, một bằng chứng làm sáng tỏ vấn đề biến đổi khí hậu.
Động vật đóng một vai trò quan trọng trong nền tôn giáo Ai Cập và việc thờ cúng động vật vẫn luôn kéo dài suốt thời kỳ Hy Lạp-La Mã. Trong thời kỳ tiền sử, nhiều tác phẩm nghệ thuật trên đá đã chứng minh về tầm quan trọng của một số loài động vật và là dấu hiệu rõ ràng cho thấy sự thay đổi của khí hậu Sahara.
Sự thay đổi khí hậu thể hiện rõ rệt nhất khi nói đến Bắc Phi. Ban đầu, đây là một vùng đất rất khô cằn. Khi Kỷ Băng hà bắt đầu khoảng 30.000 năm trước, các sông băng hình thành ở các vùng cao châu Phi của Ethiopia, Uganda và Kenya. Khi băng bắt đầu tan chảy cách đây 12.000 năm, một lượng lớn nước đã chảy ra khỏi Hồ Victoria, xuống hai nhánh sông Blue Nile và White Nile. Chúng tràn vào Thung lũng sông Nile của Ai Cập và có thể cuốn trôi bất kỳ di tích khảo cổ nào.
Sahara không có người thời điểm 11.000 năm trước, vì khí hậu thậm chí còn khô cằn hơn ngày nay. Khí hậu trở nên ẩm ướt hơn từ 10.000 đến 6.000 năm trước với những cơn mưa gió mùa vào mùa hè.
Hươu cao cổ ở Wadi Umm Salam-14 , sa mạc phía Đông, Ai Cập. (Ảnh: The Collector).
Động vật hoang dã và thực vật phát triển mạnh mẽ trong môi trường xavan, với các con sông theo mùa và vùng đất ngập nước. Những nơi này, cùng với đồng cỏ, sẽ là nơi sinh sống của nhiều loại động vật hoang dã tương tự như những gì được tìm thấy ở các vùng khác của châu Phi ngày nay, chẳng hạn như hà mã, lừa, voi cá, hươu cao cổ, đà điểu, linh dương và linh dương. Những người săn bắn hái lượm đã chiếm lĩnh khu vực này, di chuyển rất xa để duy trì cuộc sống và chỉ định cư theo mùa trong các ốc đảo.
Sự khởi đầu của quá trình thuần hóa và định cư ở Thung lũng sông Nile
Khoảng 7.000 năm trước, cư dân trong vùng đã bắt đầu chăn gia súc. Khi tìm kiếm đồng cỏ, họ để lại những bức tranh đá trên sa mạc ghi lại nguồn gốc của quá trình thuần hóa. Những con gia súc thường có cơ thể được trang trí và đeo vòng cổ mặt dây chuyền. Cảnh vắt sữa cũng được tìm thấy.
Khoảng 6.000 năm trước, những cơn mưa gió mùa mùa hè được thay thế bằng những cơn mưa đêm mùa đông, khiến môi trường trở nên khô cằn hơn. Khi quá trình khô hạn tiến triển, việc chăn nuôi cừu và dê trở nên phổ biến.
Những hình điêu khắc gia súc ở Wadi Sura, Ai Cập. (Ảnh: The Collector).
Cuối cùng, con người bắt đầu định cư tại Thung lũng sông Nile và họ đã để lại một lượng lớn tác phẩm nghệ thuật trên đá của người Ai Cập thời tiền sử. Ở đây chúng ta thấy rằng ngoài cung tên, những người thợ săn đã sử dụng chó để bắt con mồi.
Người dân đôi khi được miêu tả trên những chiếc thuyền. Hình ảnh khiêu vũ cũng rất phổ biến trong nghệ thuật đá của người Ai Cập thời tiền sử khoảng thời gian này. Những họa tiết này tương đồng với đồ gốm của thời kỳ đó, cho thấy rõ ràng rằng các nghệ sĩ hiện đang định cư ở Thung lũng sông Nile.
Cách đây 5.000 năm, việc chăm gia súc đã biến mất bên ngoài các ốc đảo của sa mạc và khoảng 4.000 năm trước, khí hậu đã dần trở nên tương tự như ngày nay.
Vào cuối thời kỳ Cựu Vương quốc, các sa mạc của Ai Cập đã đạt đến mức độ khô cằn như hiện tại. Tuy nhiên, người Ai Cập vẫn không ngừng khắc đá. Các vị vua của Ai Cập cổ đại đã chỉ đạo nhiều cuộc thám hiểm thương mại, quân sự và khai thác vào các sa mạc của đất nước. Những người đàn ông tham gia vào những cuộc thám hiểm này đã để lại những bản ghi chép về chuyến đi của họ trên những mặt đá nằm rải rác dọc theo những tuyến đường mà họ đã đi.
Đi thuyền và săn bắn tại Wadi Baramiya-9, sa mạc phía Đông, Ai Cập. (Ảnh: The Collector).
Các loài tuyệt chủng đôi khi được coi là dấu hiệu cho biết niên đại của nghệ thuật đá. Trong khi một số loài động vật được tìm thấy trong tác phẩm nghệ thuật trên đá của người Ai Cập thời tiền sử đã biến mất khỏi Thung lũng sông Nile, các vụ tuyệt chủng thực sự không được ghi lại ở đây.
Biến đổi khí hậu và các mối đe dọa đối với tác phẩm nghệ thuật trên đá Ai Cập thời tiền sử
Một trong những địa điểm ngoạn mục nhất của nghệ thuật hang động Ai Cập thời tiền sử chính là Hang động của các con thú, có niên đại từ năm 6500 đến 4400 trước Công nguyên. Được phát hiện vào năm 2002, tên của nó bắt nguồn từ vài chục bức tranh vẽ động vật không đầu. Nhưng điều thực sự đặc biệt chính là hình ảnh của con người.
Có những khung cảnh chiến tranh, cho thấy hai nhóm người chiến đấu bằng cung tên. Các học giả cho rằng tác phẩm nghệ thuật được tìm thấy trong hang động này mô tả các khái niệm văn hóa Ai Cập được tìm thấy trong nghệ thuật Pharaoh ở Vương quốc Cổ và sau này.
Nghệ thuật tại Hang động của các con thú, Wadi Sura II, sa mạc phía Tây, Ai Cập. (Ảnh: The Collector).
Điều trớ trêu của nghệ thuật đá Ai Cập thời tiền sử và biến đổi khí hậu là trong khi chúng được dùng như một chỉ báo về biến đổi khí hậu trong quá khứ, thì biến đổi khí hậu ngày nay đang khiến nghệ thuật đá biến mất trên toàn cầu. Đá sa thạch được tìm thấy ở miền nam Ai Cập, nơi có nhiều tác phẩm nghệ thuật trên đá được vẽ hoặc chạm khắc, trở nên dễ dàng ngấm nước và chính điều này khiến chúng bị bào mòn và mất đi những nội dung lịch sử.
Các nhà khoa học đang tìm cách để ngăn chặn sự suy thoái này, cố gắng bảo vệ những ghi chép sớm nhất về loài người trước khi biến mất vĩnh viễn.
Nguồn: KH
