Chúng ta hiện nay đều nói là có 4 phủ với 4 vị thánh Mẫu bao gồm Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Địa Tiên, Mẫu Thủy Tiên và Mẫu Thượng Ngàn. Nhưng tại sao khi hầu đồng chúng ta lại chỉ hầu tráng bóng tam tòa thánh Mẫu. Vậy tam tòa thánh Mẫu là những vị nào? Và trình tự thỉnh Mẫu như nào là phù hợp?
TAM TOÀ THÁNH MẪU LÀ NHỮNG VỊ NÀO?
Tamlinh.org xin đưa một số ý kiến cá nhân về chủ đề này như sau.
Thứ nhất: Rất khó để xác định chuẩn
Tín ngưỡng thờ Mẫu là tín ngưỡng dân gian bản địa. Không có một khuôn mẫu cụ thể nào mà chỉ là một bộ khung để mọi người làm theo, tùy vào lịch sử sẽ có sự thay đổi. Cho nên việc xác định điểm bắt đầu là rất khó khăn.
Thứ hai: Khởi thuỷ tín ngưỡng thờ Mẫu
Khởi thủy tín ngưỡng thờ Mẫu là tín ngưỡng thờ các vị thần tự nhiên. Nhân dân coi các vị thần tự nhiên là những người mẹ để cầu mong sự chở che, sự yêu thương và khả năng sản sinh. Cho nên các vị thần đó không cần tên, không cần thần tích. Sau này khi Nho giáo, Đạo giáo và Phật giáo du nhập vào, nhân dân bắt đầu sáng tác ra các thần tích cho các vị thánh Mẫu.
Các vị thần ban đầu xuất hiện trong tâm linh con người để con người nương tựa vào đó. Khi đó con người chia thế giới làm ba phần là trời, đất và nước.
- Họ cầu trời cho mưa thuận gió hòa, không hạn hán lũ lụt nên xây dựng hình ảnh người mẹ Trời (Mẫu thượng thiên) trang phục màu xanh da trời.
- Họ sống trên đất, làm nhà trên đất, cấy cày trên đất cho nên họ thờ đất với hình tượng bà mẹ Đất (Mẫu địa tiên) với màu Vàng.
- Lúc này miền rừng núi là một phần của địa phủ. Họ đánh bắt thủy sản, lấy nước cấy cày ... cho nên họ thờ thần nước để cầu mong sóng yên biển lặng, không thiếu nước, không hạn hán nên họ thờ bà mẹ nước (Mẫu Thủy tiên) màu trắng.
- Sau này đến thời Lê với sự tích La Bình công chúa giúp vua lê đánh giặc và được vua phong thần thì xuất hiện thêm nhạc Phủ với đại diện màu xanh lá cây.
Đặc biệt sự suất hiện của thánh Mẫu Liễu Hạnh một vị thánh thiên thần và nhân thần. Một người phụ nữ, một người mẹ tiêu biểu của những phẩm chất tốt đẹp, khi đó thánh Mẫu Liễu được đưa vào Hệ thống tứ phủ, Với quan điểm trên trời ngài là Mẫu Thượng Thiên, xuống trần ngài là Mẫu Địa tiên.
Thứ ba: Hệ thống tượng thờ tam toà thánh Mẫu
Hệ thống tượng thờ tam tòa thánh Mẫu hiện nay trong các điện thờ có 3 vị, một vị màu đỏ ngồi giữa, 1 bên vị áo xanh và một bên vị áo trắng. Theo nghiên cứu tâm linh của ad thì vì mặc áo đỏ chính là mẫu Liễu Hạnh. Nên hiểu ngài là mẫu địa tiên thánh Mẫu, vì ngài ngồi trung tâm điện thờ với vai trò thần chủ, thứ hai ngài mặc áo đỏ chứ không phải áo vàng. Nghe có vẻ vô lý vì thánh Mẫu địa phủ đại diện là màu vàng, nhưng nó lại hợp lý với chế độ phong kiến, xưa kia màu vàng chỉ dành cho vua, màu đỏ dành cho vương tộc quan lại và thờ thần, màu nâu, đen dành cho thứ dân. Mà thành Mẫu do vua phòng thần, ngự trong phủ thì màu đỏ là phù hợp. Khi đó từ một vị nhân thần hóa thân vào một vị thánh mẫu cai quản miền Địa phủ.
Vậy Mẫu Thượng Thiên thờ ở đâu? Mẫu Thượng thiên ngài có ban thờ riêng ngoài trời với trang phục màu xanh da trời.
Thứ tư: Tín ngưỡng trong lòng dân
Chúng ta thấy rẳng, tín ngưỡng thờ Mẫu là một tín ngưỡng bản địa, tín ngưỡng này mạnh trong lòng dân chứ trên mặt hành chính thì không mạnh. Cho nên dân gian khéo léo lồng ghép các vị thánh của các tôn giáo như Quan âm của Phật giáo, rồi đến thánh Mẫu cũng là con của Ngọc Hoàng vị thần chủ của Đạo giáo. Thánh mẫu luôn "dưới" các vị đó mục đích để tín ngưỡng nương vào đó vượt qua những giai đoạn khó khăn của lịch sử, tránh bị bài bác của các tôn giáo khác.
Đến nay chúng ta chấp nhận điều đó và đi theo hướng đó với mục đích các tín ngưỡng, tôn giáo không xung đột với nhau. Chắt lọc tinh hoa của nhau để phát triển chứ không nên kỳ thị tín ngưỡng với những tôn giáo lớn.
TRÌNH TỰ THỈNH TAM TOÀ THÁNH MẪU:
Trong hầu đồng cổ truyền không bao giờ có tung khăn tam tòa thánh Mẫu, bởi vị ngài đứng đầu trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Việc mở khăn ngài được coi là bất kính.
Nhưng không hiểu sao ngày nay lại có một số vị hầu cả Thánh Mẫu, rồi buông khăn buông rèm múa may. Rồi lại có một số các con nhang đệ tử thành tâm "cuồng nhiệt" quá mà cứ xông vào cung cấm nhìn ngó vái lạy. Không hiểu mọi người có hiểu cung cấm là như nào không nữa. Đó không những bất kính đối với Thánh mà còn tỏ ra lộn xộn, mất đi sự uy nghiêm nơi thờ tự.
Khi hầu đồng thỉnh Mẫu các cụ chỉ hầu tráng bóng. Mẫu chỉ về ra tay dấu và làm lễ tấu hương. Riêng mẫu Đệ tam, ngài có dùng hương khai quang. Vậy Tam tòa thánh mẫu là ai?
Thứ nhất: Theo hướng Tam phủ nguyên thủy
Nếu theo hướng này thì tam tòa Thánh Mẫu là Mẫu Thượng thiên, Mẫu Địa tiên và Mẫu Thủy tiên. Trình tự hầu bao gồm:
- Đệ nhất thiên tiên cửu trùng thanh vân lục cung công chúa
- Đệ nhị địa tiên Liễu Hạnh Công chúa
- Đệ tam thủy cung Xích Lân công chúa.
Còn Mẫu thượng ngàn khi này được thờ riêng tại cung sơn trang và có khoa cúng thỉnh riêng.
Thứ 2: Quan điểm mẫu Liễu Hạnh trên trời
Ngài là Mẫu Thượng thiên, khi hạ phàm ngài là mẫu Địa Tiên thì việc thỉnh tam tòa sẽ như sau:
- Mẫu thiên tiên là mẫu Liễu Hạnh
- Sau đó đến mẫu Thượng ngàn
- Cuối cùng là mẫu Thoải phủ.
Đây là quan điểm phổ biến nhất hiện nay, người ta đồng hóa trời đất vào hình ảnh người Mẫu nhân thần là mẫu Liễu Hạnh. Quan điểm này phù hợp với tư duy mẫu Liễu là thần chủ của điện thờ tứ phủ và các giá hầu sau này như các giá quan, giá chầu, hay các giá quan hoàng. Nhất là tứ phủ thánh bà gồm đệ nhất Thượng thiên, đệ nhị là Thượng ngàn, đệ tam Thủy phủ.
Thứ 3: Quan điểm của tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ
Quan điểm này đồng hóa mẫu Địa Tiên và mẫu Thượng Ngàn là một. Đây là quan điểm của tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ.
Ngày lành mở tiệc thung dung
tam tòa tiên thánh công đồng đàn duyên
Thỉnh mời đệ nhất chúa tiên
Tặng phong chế thắng xe loan ngự đồng
Phủ Giầy Vân Cát thôn quê
Nghĩa Hưng Thiên Bản nhà Lễ cải trần
Thỉnh mời Sơn Lâm chúa tiên
Vốn xưa sinh ở trên đền đông cuông
Hinh dung nhan sắc khác thường
Giá danh đòi một hoa thơm vẹn mười
Thỉnh mời đệ tam thánh tiên
Xích Lân long nữ ngự đền thoải cung
Kính Xuyên sớm kết loan phòng
Thảo Mai tiểu thiếp đem lòng gieo oan
Văn thỉnh Tam toà Thánh Mẫu
Thỉnh mời đệ nhất Thiên Tiên
Đệ nhị công chúa tự nhiên ngự về
Phủ Giầy ,Vân Cát thôn quê
Nghĩa Hưng,Thiên Bản,nhà Lê cải trần
Hình dung cốt cách thanh tân
Mười năm định giá hôn nhân xướng tùy
Thiên đình định nhật chí kì
Tuổi đôi mươi mốt kíp về thiên thai
Dấu thiêng gương lược tính trời
Rẽ mây phút lại ghé chơi cõi trần.
Kíp vời Quỳnh , Quế theo chân
Đồi Ngang,phố Cát làm thần bốn phương
Danh thơm nức đến đế vương
Sắc phong thượng đẳng khói hương phụng thờ.
Thực tài Thánh Mẫu quá ưa
Thỉnh chư tiên thánh ngự ca điện tiền.
Thỉnh mời Sơn Lâm Chúa Tiên
Vốn xưa sinh ở trên đền Đông Cuông
Hình dung nhan sắc khác thường
Giá danh đòi một hoa thơm vẹn mười
Biết đâu lá thắm thơ bài
Lòng trinh không động một vài giá xuân
Thiên đình định nhật tới tuần
Lên tâu Ngọc Đế dưới dân phụng thờ.
Ngọc Hoàng chỉ phán bấy giờ
Truyền cho xuống lập đền thờ xứ Tuyên
Sơn Lâm là chốn dấu thiêng
Thú vui phong cảnh chính bên tam cờ
Địa linh bèn lập đền thờ
Tả long hữu hổ địa đồ giang sơn
Thú tinh lưu thủ trấn quan
Cầu phong vạn lí sắc ban tức thì
Sắc rồng in dấu đem về
Tặng phong mỹ tự biển đề tối linh
Càng thêm nức tiếng thơm danh
Phố phường phụng sự quan dân đến thờ
Tháng hai mở tiệc đánh cờ
Mười hai tháng bảy chèo đua thi tài
Quan dân,thượng khách vãng lai
Khấu đầu vọng bái dám sai tơ hào
Tiểu tôi tiến bản văn chầu
Nguyện xin tiên thánh lầu lầu nhặt khoan
Trải tràng an mẫu về ...
Đệ tử tôi kích cổ tam thông
Mẫu về giáng hạ điện trung
Phù hộ đệ tử thiên luân thọ trường.
Thỉnh mời thủy tinh chúa tiên
Long vương thần ngự đền Thủy Cung
Kính Xuyên sớm kết loan phòng
Thảo Mai tiểu thiếp ra lòng gieo oan
Kính Xuyên chẳng xét ngay gian
Nỡ đem đầy chốn lâm sơn sao đành
Lòng trời xót kẻ ngay lành
Xui quan Liễu Nghị nho sinh tìm vào
Thở than mọi nỗi tiêu hao
Đưa thư đem đến ba đào bể Đông
Kim thoa gõ cây ngô đồng
Tự nhiên nổi trận đùng đùng phong lôi
Rước chàng xuống đến long giai
Thấy thư vương phụ châu rơi dàu dàu
Kính Xuyên nỗi ở cơ cầu
Lệnh truyền thái tử Long Hầu Xích Lân
Đùng đùng nổi trận phong vân
Rước tiên chúa lại về sân động đình
Ban khen Liễu Nghị công trình
Định yên gia thất yên lành trao tay
Vua cha chỉ phán kíp ngay
Kính Xuyên phải tội,Thảo Mai đem đày
Mẫu từ cầm sắt bén dây
Sự oan đã tỏ sự tài thêm cao
Dù ai kính tín khấn cầu
Ra tay phù hộ sang giàu hữu dư
Trông ơn đại đức từ bi
Nguyện xin tiên thánh uy nghi giáng đền
Tamlinh.org
(Sao chép, chia sẻ vui lòng trích dẫn link từ website. Cám ơn các bạn)
