Thánh Mẫu Đầm Đa hay Đức Quốc Mẫu Âu Cơ là vị mẫu thần tổ tiên của người Việt được thờ trong đền Đầm Đa ở xã Phú Lão, huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình.
Thánh Mẫu Đầm Đa là tên thường gọi của Đức Quốc Mẫu Âu Cơ được nhân dân tôn kính phụng thờ trong đền Đầm Đa, là vị mẫu thần tổ tiên của người Việt, được ban sắc phong Quốc Mẫu và được phối thờ ở nhiều đền điện trong hệ thống thờ thần linh Tứ phủ, trong đó tiêu biểu là đền Mẫu Âu Cơ
Đầm Đa thu hút hàng ngàn du khách tới hành hương dâng lễ hàng năm.
Truyền thuyết Mẫu Đầm Đa
Theo truyền thuyết xưa kể lại thì cháu ba đời của Đế Viên họ Thần Nông là Đế Minh nhân chuyến tuần du vùng núi Ngũ Lĩnh Đế Minh lấy con gái Vụ Tiên sinh ra Lộc Tục. Ngài là bậc thánh thông minh. Đế Minh yêu quý Lộc Tục cho nối ngôi, phong là Kinh Dương Vương ( 287-294 trước Công Nguyên) cho cai quản phương Nam.
Lộc Tục lấy con gái Long Thần là Động Đình Quân sinh ra Lạc Long Quân, tức Sùng Lãm là người có đức độ tài hoa, văn võ song toàn, giúp dân trừ tà giết quỷ. Trong chuyến tuần du ở Động Lăng Xương bên Sông Đà. Lạc Long Quân đã gặp Âu Cơ là con gái của Đế Lai nên hai người đã nên duyên vợ chồng rồi Âu Cơ đã sinh ra bọc trăm trứng nở 100 người con.
Khi các con lớn lên, Lạc Long Quân đã nói với Âu Cơ: Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, thuỷ hỏa khó hòa hợp, vì thế hai người đã chia 50 người con theo mẹ lên rừng, 50 người con theo cha xuống biển, trở thành tổ tiên của các tộc người, dòng họ Việt Nam ngày nay.
Sau khi chia ly, mẹ Âu Cơ đã cùng các con mở mang đất đai bờ cõi. Khai khẩn tới vùng nào, bà cũng dạy dân cách sinh sống hòa thuận ấm no, chỉ bảo nghề nghiệp lâu dài, phải triển sinh hoạt cộng đồng văn hóa khiến cho ai nấy đều biết ơn và tôn kính. Khi tạo dựng cơ nghiệp bền lâu muôn đời, mẹ Âu Cơ mới quay về trời. Bà được ban sắc phong Quốc Mẫu và phối thờ ở nhiều đền điện Tứ phủ, tiêu biểu là đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa.
Xưa nay, tín ngưỡng thờ đạo Mẫu là một trong các hiện tượng văn hóa độc đáo, đặc sắc và nổi trội trong hệ thống tôn giáo, tín ngưỡng ở các làng quê của Việt Nam. Tín ngưỡng này xuất hiện từ hàng nghìn năm trước nhằm thể hiện tư duy, niềm khao khát về mặt tinh thần thờ Mẫu, người sinh thành, nuôi dưỡng, bảo lưu các thế hệ giống nòi; đồng thời, gắn liền với việc đề cao vai trò của người phụ nữ trong xã hội, luôn lấy nghề nông làm nền tảng kinh tế.
Tín ngưỡng thờ Mẫu có thể coi là một truyền thống đặc sắc, mang tính nhân văn tốt đẹp của người Việt Nam mà ít nơi nào trên thế giới có được. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử hình thành và phát triển, trải bao thăng trầm theo những biến động của xã hội, đời sống tâm linh của người Việt Nam đã có nhiều đổi thay. Song tín ngưỡng thờ Mẫu vẫn tồn tại bền bỉ và có sức lan tỏa rộng khắp trong dân gian, làng xã Việt Nam.
Đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa ở đâu?
Đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa cùng với các chùa, hang động thuộc khu du lịch Mẫu Đầm Đa tọa lạc tại địa phận xã Phú Lão, huyện Lạc Thuỷ, tỉnh Hoà Bình. Nơi đây cách thành phố Hà Nội khoảng chừng 80km về phía Nam, cách trung tâm thành phố Hòa Bình khoảng 70km. Được ví như bức tranh thiên nhiên hùng vỹ và tuyệt đẹp mà ở đó lưu trữ những tín ngưỡng bản địa nguyên thủy thờ Mẫu.
Khi tới đây, ta sẽ có cơ hội khám phá những giá trị nguyên sơ của những rừng cây, hang động gắn liền với dấu ấn sự tích Lạc Long Quân và Âu Cơ như động Tiên, động thạch nhũ, hang Hồ,…
Lễ hội Mẫu Đầm Đa
Lễ hội chùa Tiên – Đầm Đa thường kéo dài từ đầu tháng Giêng cho tới khoảng giữa tháng ba âm lịch.
Đền Mẫu Đầm Đa là địa điểm thu hút khách đông nhất trong quần thể di tích Đầm Đa, sự linh thiêng huyền diệu của Mẫu Tổ Âu Cơ vẫn được lan truyền cho tới tận ngày nay, khiến du khách thập phương vẫn tìm về để cầu xin Quốc Mẫu ban cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, dân chúng ấm no, cuộc sống hạnh phúc.
Kinh nghiệm đi lễ Mẫu Đầm Đa
Lễ hội chùa Tiên – Đầm Đa thường kéo dài từ đầu tháng Giêng cho tới khoảng giữa tháng ba âm lịch. Xung quanh khu danh thắng có nhiều nhà nghỉ bình dân. Giá vé tham quan các đền chùa, hang động của Đầm Đa là 10.000 đồng/người/lượt.
Du khách có thể vừa đi bộ vừa ngắm cảnh trên con đường dẫn đến các đền chùa và hang động khác nhau, hoặc có thể tiết kiệm thời gian bằng cách đi xe ôm và xe điện. Có thể thưởng thức các món ăn đặc sản của Hoà Bình như cơm lam, gà đồi, lợn cắp nách… Du khách nên hỏi kỹ giá trước khi ăn vì dịp lễ hội đầu năm, du khách đến Đầm Đa rất đông, các hàng quán quanh khu vực này thường tăng giá, theo kinh nghiệm của chúng tôi, du khách nên đặt ăn theo xuất (khoảng 100K/1 người là vừa).
Đầm Đa nằm khá gần khu danh thắng chùa Hương nên thuận tiện để thực hiện một chuyến đi nối liền giữa hai địa danh này. Du khách giữ gìn vệ sinh chung của khu du lịch, không xả rác và đồ phế thải bừa bãi, tại các điểm tham quan đều có các thùng rác công cộng, du khách bỏ rác vào đúng nơi quy định.
Hành trình khám phá Đầm Đa cũng rất thuận tiện, du khách bắt đầu dâng hương thăm quan Đền Trình rồi đền Mẫu, dòng suối Khốm, Động Mẫu Long (còn gọi là Động Mẫu Âu Cơ). Từ động Mẫu Âu Cơ du khách có thể thăm quan quần thể theo các hướng bên phải là lối sang các động như: động Ông Hoàng Bảy, động Cô Chín, động Suối Vàng Suối Bạc tiếp đó đến động Ông Hoàng Mười, động Cung Tiên, động Ông Hoàng Bơ và Động Chùa Tiên. Bên trái Đền Mẫu du khách có thể thăm quan các động Bình An, động Thủy Tiên…
Đặc biệt du khách nên thăm quan động Tam Tòa Đức Thánh Mẫu (cửa Phật, cửa mẫu nơi có ba tòa động đẹp lung linh huyền ảo) nằm đối diện với đền Trình. Tại đây, du khách sẽ thấy được vẻ đẹp toàn diện của danh thắng Đầm Đa, cùng toàn cảnh làng mạc Phú Lão dưới nắng chiều hoàng hôn mờ ảo.
Sau khi kết thúc cả một hành trình dài khám phá thú vị, du khách sẽ được thưởng thức những đặc sản “có một không hai” ở vùng đất này như cơm nếp xôi, cơm lam, ngô luộc, gà đồi.
Đường đi đến đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa
Nếu đi bằng phương tiện cá nhân, bạn có thể tham khảo hướng đi theo ĐCT Hà Nội – Ninh Bình/ ĐCT Pháp Vân – Cầu Giẽ/ CT01. Đến nút giao Đại Xuyên hướng về đường QL1A. Qua trạm thu phí Cầu Giẽ thì rẽ phải rồi nhập làn vào QL38B hướng về cầu Nhật Tựu. Tại vòng xuyên tiếp theo đi về hướng DT711, Đi qua Cầu Khả Phong nhập vào QL21A – Mẫu Đầm Đa;
Hoặc cách thứ 2 là quý khách đi theo hướng Hà Đông – Tế Tiêu. Đến Chi Nê đi khoảng 7km là tới biển chỉ dẫn tới Đầm Đa Nếu đi bằng xe khách, quý khách đi chuyển từ bến xe Mỹ Đình bắt xe đi Lạc Thủy, Hòa Bình.
Bản văn Mẫu Đầm Đa
Con đi tìm mẹ tìm cha
Mà con chưa biết đầm đa mà tìm
Có mẹ dẫn lối chỉ đường
Nên con tìm được quê hương đây rồi
Lòng con xao xuyến ngậm ngùi
Vì thấy mẹ ở bao đời đến nay
Đơn sơ chanh lá thế này
Con vô tình quá tội này tính sao
Mẹ ơi nước mắt con trào
Xót thương ân hận hoà vào lẫn nhau
Con biết mẹ chẳng giận đâu
Nước mắt mẹ chảy sông sâu suối nguồn
Mẹ thương tất cả các con
Đứa ở bên mẹ đứa còn theo cha
Lạc Thuỷ, Phú Lão là nhà
Các con của mẹ gần xa mới về
Sẽ không còn cảnh chia ly
Cha xuôi mẹ ngược con thì muôn phương
Lòng thành con thắp tuần hương
Mừng con của mẹ biết đường về đây
Ăn quả nhớ người trồng cây
Ly lai tài lộc kính dâng lên người
Xây đền thờ mẹ mẹ ơi
Để cho con cháu đời đời được bình yên
Hôm nay con cháu thảo hiền
Xây đền mẹ ngự lập đền nguy nga
Ngôi đền mẫu mẹ Đầm Đa
Có con suối nhỏ vắt qua trước đền
Nước suối chảy rì rầm róc rách
Cá lượn mình luồn lách dưới khe
Đền thờ cây mọc xum xuê
Lối lên Phú Lão lối về Đầm Đa
Mùng bốn tháng chín trời thu
Chúng con rước mẹ về đền thảnh thơi
Ngôi cao chính vị mẹ ơi
Đèn trời đuốc biển soi đường con đi
Về đền mẹ ngự một khi
Chúng con có mẹ con thì chẳng lo
Từ nay có mẹ có cha
Như cá có nước như sông có nguồn
Bao sông nhỏ đổ về biển lớn
Bốn phương trời tụ hợp về đây
Bao năm bao tháng bao ngày
Hôm nay đã có một ngày đoàn viên
Sập tre ghế nứa dâng lên
Long xà hổ phục đôi bên chầu vào
Đền mẹ còn mang di tích
Sắc tặng phong thượng đẳng tối linh
Ngàn thu hương khói phụng thờ
Dâu thiêng còn để ngàn năm lưu truyền
Đền thờ mẫu mẹ thần tiên
Phù hộ cho các đệ tử viên niên thọ trường
Bấy lâu con những ước ao
Chúng con xa mẹ đã bao tháng ngày
Bây giờ con đã về đây
Xa xôi cách trở mấy ngày cũng đi
Con về cửa mẹ một khi
Thiếu thốn của gì xin mẹ cho con
Hay là quản ngại núi non
Xa xôi rừng núi con còn ngại chi
Nếu con thiếu thốn của gì
Con về xin mẹ mẹ thì cho ngay
Cho con không phải đưa tay
Cho con mạnh khoẻ hàng ngày làm ra
Của phật vô số hằng hà
Tiền thì như bể của là như non
Mẹ nào mà chẳng thương con
Con về xin mẹ mẹ còn tiếc chi
Cho con dư ăn thừa tiêu
Buổi sớm buổi chiều con được thảnh thơi
Quyết tâm tin tưởng phật trời
Thế nào cũng được thảnh thơi an nhàn
Trong nhà đầy đủ trăm phần
Hoa đào còn đợi mùa xuân còn chờ
Trên đầu tóc bạc như tơ
Sống lâu trường thọ còn chờ bình thiên
Làn da tay bạc tay tiền
Cung là số bẩm thiên nhiên tự trời
Trong nhà được chữ an vui
Ai ai cũng mến những người thuỷ chung
Trên đầu tóc bạc như bông
Sống lâu trường thọ con mong cháu trời
Cho con làm ít được nhiều
Cũng như hạt giống để gieo trưởng thành
Cây cao cành tốt lá xanh
Hoa sai kết quả nở thành gốc môn
Cho con lại có trí khôn
Cứ làm việc phúc chẳng còn ngại chi
Cứ làm việc phúc thiệt thì
Cũng như đường nọ càng đi càng dài
Hết Bài một lại học bài hai
Con đi tìm mẹ mẹ thì mong con
Xa xôi rừng núi rừng sim
Lòng con tin tưởng con tìm tới nơi
Lòng con tin tưởng phật trời
Trèo non lội suối qua đồi tới đây
Xa xôi rừng núi thế này
Trông lên những núi cùng mây mịt mù
Bước chân vào tới cửa chùa
Luồn qua võng mẹ vào chùa thảnh thơi
Có rồng lượn khú chơi bời
Thuốc tiên đầy đó đợi người thuỷ chung
Đường đi chớ ngại xa gần
Con nào mà chẳng muốn gần mẹ cha
Con muốn tìm mẹ tìm cha
Thì con về núi Đầm Đa mà tìm
Mẹ ở rừng núi rừng sim
Những tre cùng trúc con tìm tới nơi
Tới nơi cửa phật cửa trời
Cửa vua cửa mẫu khác nào bồng loan
Rủ nhau tới cửa Đầm ĐA
Vui vầy tiệc ngọc bàn loan vui vầy
Mấy khi họp mặt tới đây
Khi về để tấm lòng này nhớ thương
Mấy khi họp mặt vui chung
Ngao du cho thoả tấm lòng ước ao
Rủ nhau uống nước giếng đào
Vừa trong vừa mát khác nào thuốc tiên
Thuốc này uống không mất tiền
Thuốc này thì bởi ở miền Đầm Đa
Thuốc này của mẹ của cha
Thuốc này là của phật bà quan âm
Dù con có lỗi có lầm
Đã có đức phật quan âm độ trì
Thuốc này của đức từ bi
Ai có bệnh gì uống vào khỏi ngay
Thuốc thì hàng trăm mô đầy
Bệnh gì cũng uống khỏi ngay tức thì
Xa xôi chớ ngại đường đi
Đã có đức phật hộ trì chứng minh
Thuốc này lấy ở thiên đình
Hoá ra từ thủa bẩm sinh có người
Uống vào mát mẻ thảnh thơi
Cho con sống ở trên đời trăm năm
Để con mùng một hôm rằm
Con tin tưởng phật con năng lên chùa
Đầm Đa cúng lễ bốn mùa
Thiếu gì tình cảnh tìm chùa mà xin
Thế gian có mắt thì nhìn
Dại tìm thuốc quỷ khôn tìm thuốc tiên
Về đền cửa mẫu Đầm Đa
Chúng con bái tạ con quay đầu về
Bốn mùa xuân hạ thu đông
Sở nguyện như ý sở cầu tòng tâm
Chắp tay bái lậy vua cha
Con xin bái lậy mẫu bà Âu Cơ
Tờ vàng thánh sớ trình xong
Con xin bái lậy con quay đầu về
Mẫu về giáng phúc trừ tai
Độ cho các ghế lộc tài để đa
Độ cho phú quý vinh hoa
Độ cho đệ tử khang ninh thọ trường
Độ cho trong cửa trong nhà
Nhà nào lộc ấy phúc này là bao
Độ cho đi chín về mười
Đi tương về tốt như người tài hoa
Độ cho buôn bán gần xa
Độ cho tài lộc như hoa trên cành
Hài Phòng, Hà Nội, Bắc Ninh
Xa xôi Móng Cái trong Vinh cũng về
Con về lễ mẫu hôm nay
Họ Phạm, họ Vũ chúng con tấu quỳ
Họ Trần, họ Nguyễn, họ Đào
Họ Bùi, họ Phạm con vào dâng hương
Họ Đinh, họ Nguyễn lòng thành
Con xin bái tạ mùa xuân chúng con lại về
Con niệm nam mô a di đà phật
Niệm nam mô a di đà phật
Con niệm nam mô a di đà phật
Niệm nam mô a di đà phật.
