Hôm nay, Tamlinh.org xin chọn lọc và giới thiệu một số phép/bài thuốc đơn giản, hiệu nghiệm của người Mường, giải độc do ăn uống, thuộc dạng y án (cứ làm, miễn bàn). Phòng khi năm hết Tết đến, gặp phải, thì tự cứu cho kịp, trước khi đến được các cơ sở y tế.
Bài thuốc/phép của người Mường
Nói về Nam y chi chỉ, trong 54 dân tộc anh em Việt Nam, tộc Mường (cũng là tộc anh cả, các bản làng ở Lũng Vân - Hoà Bình, được coi là đàn anh nhất) xứng đáng đứng đầu, cả về số lượng lẫn chất lượng bài thuốc/phép chữa. Đặc điểm các bài/phép trị bệnh chứng của người Mường nói riêng, Nam y nói chung, đều đơn giản, độc hoặc ít vị. Đôi khi chỉ chữa mẹo, chữa theo kiểu kháng/kị nhau hoặc kết hợp một vài hay tất cả phép/bài.
Căn dặn chung: Khi cứu người trúng độc, cần/nên xét chất độc tự người bệnh làm ra hay bị làm hại, phải xét cho biết trúng độc gì, thời gian bao lâu. Nếu thấy mặt và chân tay đã đen xanh, thì không thể cứu được nữa.
Nguyên tắc cứu chung:
Vị trí độc:
- Độc còn ở thượng bộ (trong dạ dày, thực quản, miệng), nên/cần cho nôn/ói ra hết.
- Độc đã vào trung và hạ bộ (các cơ quan nội tạng, ruột, máu), nên/cần trung hoà, bảo vệ tim, tuần hoàn, hô hấp, nội tạng và thải ra ngoài theo đường bài tiết (mồ hôi, tiêu, tiểu).
Chất độc:
- Nếu trúng phải chất độc nhẹ, dùng vị thuốc huyền bồ. Trúng phải chất độc nặng, dùng địa tương thuỷ.
- Ăn phải độc tì xương, thạch tín, thân thể buồn bực, bụng đau như cắt, chóng mặt, buồn nôn, chân tay lạnh ngắt, sắc mặt đen hoặc vàng nhưng chất độc còn ở thượng bộ, thì cứu được. Nếu trúng độc cùng với dấm thanh hay rượu, không thể cứu được.
- Thường, khi uống thuốc giải độc nào cũng phải để lạnh mới uống (kị rượu, các thứ nóng có công dụng hành khí, hoạt huyết). Các vị thuốc, phải là thuốc ta, đủ tuổi (không non quá, lai ghép, dùng sinh trưởng), thì công hiệu tức thì, y bài.
Lưu ý khi dùng thuốc giải:
- Có nhiều bài/phép giải độc, tuỳ thuộc nặng nhẹ, chọn mà dùng, không được dùng kết hợp từ 2 bài/phép trị trong vòng 24h. Khi dùng, mà thấy nôn hay thải ra được là công hiệu, cứ bài/phép ấy dùng cho đến khi khỏi hẳn.
- Nếu bị trúng độc nặng quá, uống hai bài trên không đỡ, thì chiểu theo từng bài sau đây:
Các bài thuốc/phép giải độc cụ thể
1/ Thuốc giải khi mới vừa trúng độc
Trứng gà ta 12 quả lấy nước chong (không phải lòng trắng và đỏ), phèn chua 3 đồng cân. Hoà chung cho uống, nôn ra được là khỏi.
2/ Thuốc giải khi đã thấy đau bụng
- - Bột phòng phong 1 lạng, hoà với nước giếng (giếng làng là tốt), cho uống.
- - Nấu nước đậu tương (đậu nành) ta, cho uống.
- - Bột đậu xanh ta hoà với nước giếng, cho uống.
- - Cam thảo sắc đặc, cho uống.
3/ Thuốc giải độc đã vào lâu
- Cho uống 1 trong bốn thứ sau, máu dê, máu gà, máu vịt, dầu vừng.
4/ Thuốc giải độc trúng quá nặng
Phải làm đủ 8 bước sau, người trúng độc sẽ hồi tỉnh:
- - Để người trúng độc nằm chỗ rất kín (tránh gió, ánh sáng).
- - Cho uống máu vịt, kể cả phải cạy miệng đổ vào.
- - Sát ô mai vào răng.
- - Hoà đường cát với nước giếng, cho uống liên tục.
- - Tẩm nước nóng vào khăn bông, nặn trên ngực.
- - Đắp miếng đậu phụ lên ngực.
- - Kị mặt trời.
- - Kị đồng và sắt.
5/ Thuốc giải độc ba đậu
- - Triệu chứng: Khát nước, mặt đỏ, mình nóng, chân tay buồn bực.
- - Dùng một trong các vị sau, cho uống: Hoàng liên, nước đậu đen, nước thạch xương bồ.
6/ Thuốc giải độc phụ tử, ô đầu và thiên hùng
- - Triệu chứng: 3 vị thuốc trên có tính chất giống độc. Đầu đau nhức, môi khô, buồn bực. Nếu khắp mình sắc đen là nguy hiểm tính mạng. Ngực còn hơi ấm, còn cứu được.
- - Dùng nước đậu nhỏ + đậu đen + đậu đỏ, cho uống.
- - Phòng phong 1 lạng, cam thảo 1 lạng, nấu nước cho uống.
7/ Thuốc giải độc bán hạ
- - Triệu chứng: Miệng tê và nôn oẹ.
- - Nấu nước gừng già tươi (rửa sạch, không bỏ vỏ, thái mỏng hoặc giã nát), để nguội cho uống. Độ 3 bát/chén/đọi là giải ngay được.
8/ Thuốc giải độc ăn phải các thứ rau bị độc
- Nếu ăn rau xong, thấy bụng trướng lên, lấy dấm thanh uống khoảng 1 chén/ly/cốc nhỏ là khỏi ngay.
9/ Thuốc giải độc ăn các thứ bánh bị độc
- - Triệu chứng: Nếu sau ăn bánh có chất độc, thấy người mệt, ho khan, thì phải ăn thử đậu nành sống, hễ không thấy tanh là chắc chắn trúng độc.
- - Ra đứng tại gốc cây sồi phía hướng Đông, gặm vỏ cây. Nam 7 nữ 9 miếng. Vừa gặm vừa nhai vừa nuốt. Hoặc đẽo vỏ cây ở hướng Tây mang về, giã nát, hoà nước giếng uống là khỏi.
10/ Thuốc giải thuốc độc
- Đậu đen và cam thảo, sắc đặc, cho uống.
11/ Thuốc giải ăn phải nọc rắn độc
- - Lấy cao trong se điếu cày, cho uống là khỏi ngay.
- - Lấy hùng hoàng hoà với nước giếng, cho uống cũng khỏi.
12/ Thuốc giải ăn phải nòng nọc
- Lấy ít nước điếu cho uống, rồi cạo ít mùn thớt cho uống là khỏi.
13/ Thuốc giải ăn phải lươn độc
- Ăn sống 5-6 con cua đồng, là khỏi ngay.
14/ Thuốc giải thuốc mê
- - Triệu chứng: Người mê man không biết gì.
- - Lấy ván thôi chẻ nhỏ ra, sắc lấy nước cho uống là tỉnh ngay.
- - Lấy muối trắng hoà với nước lã, cho uống.
15/ Thuốc giải bị các chất độc đã ra máu
- - Triệu chứng: Máu chảy ra tai, mắt, mồm, mũi.
- - Lấy lông con rím (nhím), cắt nhỏ, sao vàng, tán nhỏ, nghiền kĩ. Lấy 3 đồng cân hoà với rượu trắng cho uống là hết độc. Riêng bài này, phải dùng với rượu, vì độc rất nặng rồi.
16/ Thuốc giải các chất độc không biết tên
- Bài này giải được tất cả các thứ độc không biết tên, rắn, rết mới cắn. Uống, thì khí độc trong người không tụ lại được. Hùng hoàng, thanh đại (hoa đại) đều 2 đồng cân, hoà với nước giếng, cho uống.
17/ Thuốc giải bị tên, nỏ, vật nhọn có tẩm độc ghim vào người.
- Món này, giờ chắc chả gặp, nên không nêu.
Tamlinh.org
Ghi chép của bác sĩ quân y Phú Tuệ
