Cúng Tất niên và Giao thừa đều là hai phong tục rất quan trọng dịp cuối năm với người dân Việt Nam. Vậy mọi người cần chuẩn bị những lễ vật gì và thực hiện nghi lễ như thế nào để đúng với truyền thống, mang lại nhiều điều tốt lành và may mắn nhất?
Ý nghĩa lễ cúng tất niên ngày 30 và đêm giao thừa
Lễ cúng ngày 30 và đêm giao thừa gồm có 3 phần. Ý nghĩa của 3 lễ này là để
- Đón những điều lành năm mới, tiễn những điều xấu năm cũ.
- Cảm tạ các quan thần linh, thổ công thổ địa, gia tiên nơi mình cư trú thờ cúng đã phù hộ độ trì trong năm qua.
- Đồng thời mong mỏi việc tiếp tục được bao bọc chở che trong năm mới.
Lễ cúng ngày 30 Tết (cúng tất niên/tạ gia tiên)
Lễ cúng ngày 30 (hay còn gọi là lễ cúng tất niên / lễ tạ gia tiên) cuối năm, trong trường hợp các bạn trẻ không thờ gia tiên thì đây được coi là lễ cúng tất niên để xua đi điều kém may mắn của năm cũ.
Nhà sử học Dương Trung Quốc từng cho rằng: "Bữa cơm tất niên không phải nghi lễ ngày Tết song đó là phong tục của người dân Việt Nam. Đây không phải là lễ bắt buộc nên có nhiều nhà không có bữa cơm này, song là dịp cần thiết để mỗi gia đình sum họp, tưởng nhớ đến ông bà tổ tiên, gặp gỡ những người con cháu ở xa sau một năm. Bữa cơm tất niên là nét văn hoá đã in đậm trong tâm trí nhiều người Việt và trở thành sợi dây liên kết chặt chẽ giữa các thành viên trong gia đình mỗi khi Tết đến, xuân về".
Thời gian cứ trôi qua, lớp màu thời gian có thể phủ kín lên những thứ nhạt nhòa. Nhưng những giá trị đã đi vào tiềm thức của người Việt Nam thì không bao giờ phai nhạt mất.
Bữa cơm tất niên mang ý nghĩa tư tưởng của mỗi người khi xuân về. Mùi Tết ấm áp từ bữa cơm tất niên lan tỏa là thời khắc tình cảm con người tuôn trào. Không chỉ có vậy bữa cơm tất niên còn có nhiều ý nghĩa tâm linh. Theo quan niệm truyền thống bữa cơm cuối cùng của năm là để tiễn biệt năm cũ, ăn xong người ta sẽ bỏ qua mọi muộn phiền của năm cũ, những giận hờn cũng sẽ xóa bỏ từ đây. Mâm cơm tất niên còn là tục lệ truyền thống rước ông Công ông Táo về lại nhà coi sóc việc bếp núc của gia chủ. Ngoài ra, đây cũng là bữa cơm để con cháu thể hiện tấm lòng tôn kính, hiếu thảo với những người đã khuất trong gia đình. Có thể ra mộ của bậc trên đã khuất thăm hương với mong muốn rước ông bà tổ tiên về cùng ăn tết với gia đình hoặc cũng có thể thắp hương cúng tất niên ngay tại gia đình.
Thời gian cúng tất niên:
Bất cứ thời điểm nào trong ngày 30 Tết, trừ 12-1 giờ trưa và phải hoàn thành lễ cúng tất niên trước 22g (10 giờ) đêm.
Lễ tất niên thường được tiến hành vào chiều ngày 30 Tết. Trong ngày 30 Tết, nhà nhà đều dọn dẹp để chuẩn bị đón Tết. Sau khi công việc chuẩn bị cho gia đình một cái Tết đầm ấm, thiêng liêng, vui vẻ xong thì phải chuẩn bị mâm cỗ cúng Tất niên.
Quy trình chuẩn bị lễ cúng tất niên:
Mâm cúng này không cần đồ mã, chỉ cần đồ ăn. Bữa cơm ngày cuối năm bao giờ cũng được làm thịnh soạn hơn ngày thường. Tùy từng vùng miền mà có những đặc trưng riêng.
- Ví dụ miền Bắc không thể thiếu bát canh móng giò hầm măng, rồi bánh chưng, đĩa nem, giò lụa, giò xào...
- Miền Trung hay có bánh chưng, bánh tét, giò lụa, gà bóp rau răm, thịt heo luộc, giá chua...
- Còn miền Nam hay có bánh tét, canh măng, thịt kho tàu, gỏi tôm thịt, nem, chả giò...
Có 2 cách chuẩn bị mâm lễ cúng gia tiên / tất niên bao gồm các đồ cơ bản
- - Hoa ly ( 3-5-7 tai )/ hoa rơn / hoa loa kèn / hoa cúc vàng
- - Quả ( ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành đầy đủ sung túc )
- - Thực - tức đồ ăn.
Có thể lựa chọn 2 mâm lễ cúng tất niên sau đây
Mâm lễ cúng Tất niên thường gồm: Hương hoa, vàng mã; Đèn nến; Trầu cau; Rượu; Bánh chưng; Cỗ mặn với đầy đủ các món ăn ngày Tết, được chế biến thơm ngon, tinh khiết, bầy biện đầy đặn, trang nghiêm. Trước đây, mâm cỗ miền Bắc nói chung và mâm cỗ tất niên nói riêng bao giờ cũng đủ sáu bát: măng, bóng, mực, nấm thả, miến, mọc. Tám đĩa: thịt gà luộc, giò lụa, chả quế, trứng muối, dưa hành, bánh chưng, lòng gà xào dứa và cá kho. Ðầy đủ các món ăn là vậy bởi quanh năm chỉ có ngày Tết mới được thưởng thức nhiều món như vậy, bên cạnh đó mâm cỗ Tết còn thể hiện sự no ấm, hạnh phúc của mỗi gia đình, cũng như ước mong một năm mới đầy đủ, thịnh vượng và phát đạt.
Mâm đồ lễ 1 (mâm lễ truyền thống ):
- 1 món nếp : bánh chưng / xôi gấc / chè kho
- 1 món giò : giò lụa / giò xào
- 1 món nộm đu đủ / nộm thịt bò / nộm dưa góp
- 1 món nguội : gà luộc / thịt chân giò luộc / bê tái chanh / bắp bò
- 1 món chiên rán : nem / thịt quay
- 1 món ninh hầm : chân giò nấu măng / canh bong bóng / canh mọc mộc nhĩ /
- 1 món nước hoặc xào : miến nước / miến xào / bún sườn / bún măng
Mâm đồ lễ 2:
Chuẩn bị theo phương châm tối giản, hiện đại, nhanh gọn theo quy trình trước cúng sau xin lộc, muốn ăn gì thì cúng nấy. Mâm lễ này nấu gì cũng được, mua sẵn cũng xong, miễn gia chủ thành tâm là được. Nhưng nên có đủ 5 màu tượng trưng cho
- Trắng ( kim )
- Xanh ( mộc )
- Đen ( thuỷ )
- Đỏ ( hoả )
- Nâu ( thổ )
Có thể thử gợi ý:
- Thịt gà luộc xé phay- trắng ( kim )
- Rau luộc - xanh ( mộc )
- Chè đỗ đen - đen ( thuỷ )
- Thịt bò tái chanh - đỏ ( hoả )
- Thịt rán - nâu ( thổ )
Khi cúng thắp 9 nén hương, khấn vái thành tâm. Trong trường hợp không biết khấn có thể khấn theo bài khấn tất niên mà Tamlinh.org hướng dẫn sau đây:
Bài khấn ngày 30 / tất niên / gia tiên
Nam mô A Di Đà Phật ( 3 lần )
Con lạy 9 phương trời, con lạy 10 phương đất
Con lạy chư Phật mười phương, con lạy 10 phương chư Phật
Con lạy
- - Hoàng thiên, Hậu thổ chư vị Tôn thần
- - Ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần
- - Con lạy tổ tiên tại vị, tổ khảo, tổ tỷ, bà cô tổ, ông mãnh tại gia, chư vị Hương linh trong họ ( họ gì tự thêm )
Tín chủ con là: ( tên tuổi, năm sinh âm )
Cư trú tại: ( địa chỉ )
Hôm nay là 30 tháng Chạp năm .....
Gia quyến con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị tôn thần nhớ đức cù lao tiên tổ, mỗi niệm không quên. Vì vậy chúng con nhất tâm nhất niệm, lễ bạc tâm thành, khang ninh soạn sửa, dâng lên trước án.
Kính mời các Vị các Ngài chứng giám thành tâm, cảm tạ ơn dầy, đại xá tội lỗi cho chúng con trong năm vừa qua
Con Xin sám hối Gia tiên, Bà Tổ Cô, Thân cô, hiền cô, Quan Bác quan chú trong họ... Ngửa trông ơn các Vị các Ngài từ bi gia hộ bao bọc chở che cho gia quyến con tâm không phiền não, thân không bệnh tật. Các Vị các Ngài bao bọc cho gia đình con một năm ..... an khang thịnh vượng.
Không xin vạn sự như ý chỉ mong người người được bình an, tài lộc no đủ, nỗ lực được kết quả khai hoa. Cho chúng con bản mệnh kiên định, khai tâm khai sáng, nhận biết được thời cuộc, xa lánh kẻ tiểu nhân, thân gần bậc tôn quý, bớt đi những thị phi đố kỵ ghen tị trên.
Kính mong gia tiên trong họ, các Vị, các Ngài đèn trời soi xét, chấm công chấm tội, bao bọc chở che, vỗ về vuốt ve cho chúng con được một năm 2020 an lành toại nguyện
Chúng con người trần mắt thịt nếu có gì lầm lỡ xin các Vị các Ngài đại xá tha thứ bỏ quá cho chúng con.
Giãi tấm lòng thành cúi xin chứng giám
Con Nam Mô A Di Đà Phật ( 3 lần )
Lễ cúng giao thừa đêm 30 Tết
- Lễ cúng giao thừa trong nhà
- Lễ cúng giao thừa ngoài trời: hay còn gọi là lễ trừ tịch, trừ tà ma, bỏ đi vận rủi năm cũ và đón lấy điềm lành năm mới.
Lễ cúng giao thừa ngoài trời:
Theo quan niệm mỗi một năm đều có một vị Quan Hành Khiển, Quan Hành Binh và Phán Quan chịu trách nhiệm trong công việc và cuộc sống của hạ giới. Ở thời điểm giao thừa (từ 23 giờ đêm tới 1 giờ sáng), các vị Quan năm cũ sẽ bàn giao lại công việc cho các vị Quan của năm mới. Thời điểm này nếu ta nghênh đón được các Quan mới thì sẽ đón được điều lành điều may, xua đi điều dữ điều xui rủi.
Việc các Quan bàn giao khá nhanh nên không thể vào nhà mà phải cúng ngoài trời:
- Đồ cúng giao thừa ngoài trời gồm có:
- Sớ cúng quan hành khiển ( không bắt buộc )
- Gà trống tơ luộc
- Xôi gấc + giò
- Bánh chưng
- Chè thuốc rượu bia
- Nến / đèn
- Một mũ chuồn + tiền vàng (ra hàng mã bảo cho đồ mã cúng giao thừa ngoài trời / cúng trừ tịch)
Thời gian cúng giao thừa:
23 giờ đêm 30 tới 1 giờ sáng mùng 1 Tết ( thời điểm giao thừa )
Lưu ý khi lên hương phải đảm bảo hương cháy xuyên từ năm cũ qua năm mới. Nếu cẩn thận tốt nhất bạn hãy đợi 23g45 hãy lên hương.
Nghi thức cúng giao thừa ngoài trời:
- Bày mâm lễ lên một cái ghế ngoài trời trước cửa nhà.
- Hương thắp 3 nén và cắm vào đĩa xôi / giò. Hoặc chuẩn bị 1 cốc nhựa, chai lavies đổ gạo muối 2/3 và cắm hương vào ( thay cho bát hương )
- Sau đó khấn vái thành tâm.
Nếu không biết khấn có thể tham khảo bài khấn sau đây.
Bài khấn nôm giao thừa ngoài trời
Con lạy 9 phương trời, con lạy 10 phương đất
Con lạy chư Phật 10 phương, con lạy 10 phương chư Phật
Con lạy các Quan Hành Binh, các Quan Hành Khiển, cùng các Phán Quan
Tín chủ con là:
Cư trú tại:
Hôm nay tân niên xuân tiết, nhân thời khắc giao thừa, tín chủ con thành tâm sửa soạn hương hoa trà quả, thắp nén tâm hương dâng lên trước án. Lòng thành kính cẩn tâu trình:
Tín chủ con năm ...... vừa qua xin được chân tâm bái tạ các Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn hành binh chi thần, Lý Tào phán quan ( tên quan năm 2020 ) đã bao bọc chở che cho gia quyến...
Nay năm..... lại về, xin được chân tâm nghênh tiếp các quan TRIỆU VƯƠNG hành khiển, Tam thập lục phương hành binh chi Thần, Khúc Tào Phán quan (Tên quan năm 2021)
Ngửa trông ơn các Quan độ cho chúng con một năm mới Tân Sửu cát tường, cát khánh. Xua đi điều dữ, tiếp lấy điều lành. Cho công việc ngoài nhà, cuộc sống xã hội được hanh thông thuận lợi. Đắc tài, đắc lộc, đắc thời đắc thế, hữu trí tuệ, hữu thành công.
Chúng con người trần mắt thịt, âm dương chưa tỏ tường. Nếu có điều thiếu sót mong các Quan tha thứ bỏ qua đại xá cho
Chúng con xin được chân tâm bái tạ.
Con Nam Mô A Di Đà Phật ( 3 lần )
Lễ cúng giao thừa trong nhà:
Nếu các Quan Hành Khiển là các Quan cai quản bên ngoài thì Thần Linh, Thổ Công, Thổ Địa lại là các Quan cai quản bên trong nhà.
Nhà có yên thì vạn sự mới được thành
Đất có lộc thì công việc mới được hanh thông
Vì vậy, mục đích của lễ cúng này để tạ thần linh, thổ công, thổ địa, tạ đất nơi mình đang cư trú, để xin được an cư lạc nghiệp, hanh thông thuận lợi chào đón năm 2021 bình an và may mắn.
Đồ cúng giao thừa trong nhà gồm có:
- Sớ cúng giao thừa trong nhà ( không bắt buộc )
- Mâm ngũ quả ( bắt buộc )
- Bánh chưng ( không bắt buộc )
- Xôi gấc / giò ( không bắt buộc )
- Thịt chân giò luộc hoặc gà trống tơ luộc ( xin lưu ý thịt chân giò phải là chân trước của con lợn do quan niệm chân sau bẩn không cúng được )
- Hoa, nến, trầu cau
- Tiền vàng mã giống lễ giao thừa ngoài trời nhưng không có mũ cánh chuồn.
Thời gian cúng giao thừa trong nhà:
Bất cứ khi nào, sau khi đã cúng giao thừa ngoài trời xong
Nghi thức cúng:
- Đặt đồ lễ lên ban thờ trong nhà.
- Thắp 5 nén hương
- Khấn vái thành tâm, nếu không biết khấn có thể theo bài khấn tại ĐÂY
Lưu ý: tiền vàng + mũ cánh chuồn cho lễ giao thừa ngoài trời hoá luôn ngay sau khi lễ xong. Còn các tiền vàng của lễ trong nhà còn lại thì hoá sau mùng 3 Tết (vào lễ hoá vàng).
Lưu ý nhỏ:
Đồ cúng đúng là cái tâm thành ta dâng. Đừng cầu kì bày vẽ chuyện mà đi vào sự tín sai mê muội. Ta đủ thành tâm, lòng ta đủ chân ái, lễ ta đủ kính cẩn. Thế là đủ.
Còn mấy thứ đồ cúng, đủ là được, có là được. Không nên sa vào mê cung của sự cầu kì. Căn bản của đồ cúng khi xưa là con cháu có gì ngon nhất, quý nhất trong nhà thì dâng lên các cụ ngự thần. Sau đó con cháu thụ lộc. Đấy là lòng thành, chứ không phải các cụ hiện về đánh chén thật đâu.
Mấy chục năm trước ra vườn bắt con gà, tự chặt buồng chuối, bánh trái chẳng có, hoa quả không nhiều. Mà có sao đâu ạ. Vậy nên đừng quá lo lắng không đâu. Tâm không an lại đâm ra hoảng hốt.
- Muốn thêm phúc thì thêm hành thiện
- Muốn thêm tài lộc thì thêm lao động hăng say
- Muốn thêm may thì thêm hoan hỉ với đời
Chứ không phải đếm chuối ra số lẻ, cúng kiếng theo cái tên là có được hết đâu. Nếu cuộc sống mà chuyển xoay dễ thế, đời làm gì còn ai phải vất vả bộn bề.
Tâm linh là nơi ta gửi gắm lòng thành, dựa vào mà vơi đi mỏi mệt rồi thêm phấn đấu trong cuộc đời. Không phải chốn mê muội để ta đắm chìm và mong tự nhiên sự thành tiến tới.
Trân trọng !
Tamlinh.org (tổng hợp)
